MATMAZEL JULIE'DE ERKEK KARAKTERLER

Matmazel Julie'de Erkek Karakterler

August STRINDBERG, “Matmazel Julie” tiyatro eserinde sınıf farklılıklarını ele almıştır ve bu farklılıkların oluşturduğu çatışmalar üzerinde durmuştur. Eserde, yaşanan çatışma ortamı içerisinde erkeğin toplumda kadın karşısında ki durumu ve toplumda ki yeri Jean ve gizli karakter Kont üzerinden anlatılmıştır. Ataerkil toplumda erkek ister alt, ister üst sınıfa mensup olsun bir şekilde kadına üstünlük kurabilmektedir. Toplumda kadın-erkek olma durumu alt-üst olma durumundan önce gelmektedir. Öyle ki, Jean alt sınıfa mensup bir uşak olmasına rağmen Julie ile birlikte olduktan sonra arada ki statü kalkmış olduğu için erkekliğini kullanarak ona emir verebilmektedir. Bir diğer taraftan eserde erkek otorite ve başka durumları da karşılamaktadır. Ayrıca eserde çeşitli simgeler ve benzetmeler kullanılarak anlatım kuvvetlendirilmiştir.

August STRINDBERG, eser içerisinde erkeği üstün varlık olarak tasfir etmiştir. Eser toplumunda erkek üstünlüğünü iki farklı şekilde sunmuştur. Erkeğin erkeğe karşı üstünlüğü ve erkeğin kadına karşı üstünlüğü. Erkeğin kadına karşı üstünlüğü ise ikiye ayrılmıştır. Alt sınıf kadınına ve üst sınıf kadınına üstünlük. Eserde Kont ve Jean erkek karakterlerdir. Kont üst sınıfa mensupken, Jean ise alt sınıfa mensup bir uşaktır. Kont'un Jean üzerinde ki üstünlüğü ise statüden kaynaklanmaktadır. Sınıf ayrımı Jean üzerinde öyle ağır bir baskı oluşturmuştur ki Kont konakta bulunmamasına rağmen onun üstünlüğü altında ezilmektedir ve bu durum eser boyunca devam eder:

JEAN ...O ne? Zil hareket etti sandım... Zilden korkacak ne var? Evet, ama sadece bir zil değil o. Biri var arkasında, o zili de çalan bir el ve o ele kumanda eden bir şey... (Strindberg, 67)

Jean'ın sözünü ettiği zil Kont'u dolayısıyla üst sınıfı temsil etmektedir ve ortamda bulunarak otoriteyi sağlar. Ayrıca uşak giysisi ve çizmelerde Kont'un Jean üzerinde ki üstünlüğünü simgeler:

JULIE ...Peki bu uşak giysileri ne arıyor üzerinde anlamadım. Çıkar hemen onları. (Strindberg, 28)

JEAN ...Kont'un ilk işi çizmelerini istemektir;... (Strindberg, 34)

Gelişen olaylar süresince bu nesneler ortamdadır ve ara ara etkisi azalsa da Jean üzerinde Kont'u ve otoritesini temsil eden bir baskı oluşturur. Buradan Kont'un Jean'a karşı olan üstünlüğünün cinsiyetle alakalı değil, tamamen sınıf farklılığından kaynaklanmakta olduğunu görürüz. Erkekler arasında ki üstünlük durumu tamamen statü ve güçle alakalıdır. Kimin statüsü yüksekse o diğerlerine hükmeder. Jean, Kont'tan ne kadar zeki ya da fiziki anlamda ne kadar güçlü olursa olsun Kont'a karşı alt sınıfa mensup olduğu için bir üstünlük kuramaz. Erkeklerin birbirlerine karşı olan üstünlük durumları böyleyken, erkeğin kadına karşı üstünlüğü ise farklılık gösterir. Üst sınıf erkeği hem alt hem de üst sınıf kadınına karşı üstün durumdayken, alt sınıfa mensup erkek -Jean gibi- sadece alt sınıf kadınına karşı direkt olarak üstündür. Üst sınıf kadınının statüsü karşısında genel olarak ezilen bir alt sınıf erkek profili vardır. Alt sınıf erkeğinin, alt sınıf kadınına karşı olan üstünlüğü eserde Jean ve Kristin üzerinden gösterilmiştir. Jean ve Kristin aynı sınıfın içerisinde bulundukları için birinin ötekine üstünlüğünü sağlayacak tek şey cinsiyettir. Öyle olunca da Jean üstün taraf oluyor. Jean'ın üstünlüğü eserde ki toplumun ataerkil bir toplum olmasına dayanmaktadır. Ataerkil toplum erkek egemen bir toplumdur ve kadın böyle toplumlarda değersizleştirilir ve birçok haktan mahrum edilir. Kadının en azından alt sınıf erkeğine üstünlük kurabilmesi için bir statüye sahip olması gereklidir. Arada bir sınıf farkı olunca doğal olarak bir üstünlükte ortaya çıkmaktadır. Matmazel Julie ilk başta bu üstünlüğe sahip olan bir kadındır ancak içinde bulunduğu sınıfın gerekliliklerini kavrayamadığı ve yerine getirmediği için arada ki sınıf farkını çiğneyerek Jean ile yakınlaşır:

JULIE ...Bizler bu gece toplanmış birlikte eğlenen insanlarız. Sınıf farkı diye bir şey yok burada. Gel şimdi koluma gir.... (Strindberg, 27)

Jean ise Julie'nin tersine içinde bulunduğu sınıfı ve konumunu çok iyi bilmektedir ve de sınıf atlama isteği içerisindedir. O yüzden Julie'nin kendisine karşı göstermiş olduğu ilgiyi karşılıksız bırakmaz ve onu kandırarak birlikte olmayı başarır. Birliktelik sonucunda da aradaki sınıf farkı artık ortadan kalkmış olduğu için Jean Julie'ye üstünlük kurmaya başlar. Bu birlikteliğin gerçekleşeceği ise eserin başlarında sezdirme yöntemi kullanılarak hissettirilmiştir:

JEAN ...Hem sen tatil gününü niye zehir ediyorsun o ite yemek pişirmek için? Hasta mı yoksa?

KRISTIN Hasta ya... O finoyla kaçmış kulübeden, sonrası hep bilinen şey.... (Strindberg, 25)

Kristin'in ve Jean'ın hakkında konuştuğu köpek Julie'ye ait olup ve hem onu hem de üst sınıfı temsil etmektedir. Fino cinsi köpek ise Jean'ı temsil eder. Julie'nin köpeğinin fino ile kaçması ileride Jean ve Julie arasında yaşanacak olayları bize sezdirmektedir. Jean ve Julie'nin birlikte olması toplumsal ahlaka ters olduğu içinde ceza gerektirir ancak erkek egemen toplumda sınıfı ne olursa olsun erkek değil kadın ceza alır. Tıpkı eser sonunda Jean ile bir ilişki yaşayan Julie'nin intihar etmesi gibi. Eserde erkek karakterlerin birbirlerine ve kadın karakterlere karşı üstünlük durumları böyledir ancak erkek karakterlerin esere tek katkısı üstün varlık olmaları değildir. Ayrıca iki erkek karakterin ortam içerisinde iki farklı işlevi vardır. İlk olarak gizli karakter olan Kont'a bakacak olursak eğer Kont yaşanan gelişmeler süresince hiçbir şekilde fiziki olarak ortamda bulunmamasına rağmen daha önce de bahsettiğimiz simgeler (çizmeler, zil, uşak giysisi) yardımıyla otoriteyi ve sınıflar arasında ki ayrımı temsil eder. Öyleki Jean'ın korkması ve kendi sınıfının sınırlarına geri dönmesi için bir zil sesi duyması ya da çizmeleri görmesi yeterlidir. Jean karakteri ise eserde hem alt sınıfı ve sınıf atlama isteğini hem de kadın-erkek ilişkilerini temsil etmektedir. Jean alt sınıfa mensup bir karakter olarak üst sınıfın göz kamaştırıcılığına ve şaşalı haline hayrandır, ayrıca üst sınıf mensuplarına ait özelliklerin de bir kısmına sahiptir. Karakterin yapısı böyle olunca içinde sınıf atlama isteği büyümektedir ve bunun içinde bir araç gereklidir. Gerekli araç ise tabiki üst sınıfa mensup ve sınıfına ters hareketler içerisinde olan ancak aslında sevgi görmeye muhtaç Matmazel Julie'dir. Jean bu doğrultuda ona yaklaşıp sevgi gösterir ve onu elde eder ancak sınıf atlama isteğine ulaşamaz çünkü artık Matmazel Julie ondan daha alt bir seviyededir. Jean'ın sınıf atlama isteği ise eserde oyun içi anlatı tekniğiyle verilir:

JEAN Hayır. Gördüğüm rüyada, hep karanlık bir ormanda, büyük bir ağacın altında yatıyorumdur. Yukarılara çıkmak isterim; ağacın ta tepesine kadar çıkıp güneşin aydınlattığı, ışıltılı görünüme ordan bakmak, sonra da tepede duran yuvadaki altın yumurtaları almak. Habire tırmanırım; ağacın gövdesi kalın ve kaygandır, daha ilk dala bile ulaşamam. Ama bir kez ulaşınca, sanki merdivenle çıkmışım gibi ağacın tepesine kolayca varacağımı bilirim. Şimdilik o dala ulaşamadım, ama yakında ulaşacağım, rüyalarımda bile olsa. (Strindberg, 32-33)

Jean'ın rüyasında ki orman alt sınıfı ve onun konumunu temsil eder, kalın ve kaygan ağaç ise zorlu yolu, ışıltılı görünüm statüyü, altın yumurta zenginliği ve ilk dal da Julie'yi temsil eder. Jean, Julie'yi elde ederek sınıf atlayabileceğini düşünüyor ancak olayların sonucunda bu düşüncesinde yanıldığı ortaya çıkıyor. Diğer bir yönden duruma kadın-erkek ilişkisi olarak bakacak olursak eğer Jean ve Julie arasında yaşanan cinsel ilişki tamamen sosyal güdülürle alakalıdır, fiziksel güdülerin tatmini amaçlanmamıştır. Jean, Julie ile birlikte olarak sınıf atlamak istiyor, Julie ise Jean ile birlikte olarak sevilmek istiyor her iki istekde sosyal güdülerin tatminiyle alakalıdır ve karakterler bu yönde birbirlerini birer araç olarak kullanmaktadır.

Sonuç olarak August STRINDBERG, “Matmazel Julie” tiyatro eserinde sınıflı toplum yapısını ele almış ve bu yapı içerisinde erkek karakterlerin durumlarını incelemiştir. Eserde erkek karakterler kadına karşı kurdukları üstünlük yönünden eleştirilmiştir. Erkek ister alt ister üst sınıfa mensup olsun kadına karşı baskın olabilmeyi başarır. Erkeklerin birbirine karşı üstünlük kurabilmesinde statü önemliyken, kadına karşı üstünlük kurabilmek için cinsiyet ön plana çıkmaktadır. Diğer bir yönden erkek karakterler üzerinden eserde sınıflı yapı ve otorite, sınıf atlama isteği ve kadın-erkek ilişkilerine değinilmiştir. Kont otorite ve statüyü temsil ederken, Jean ise alt sınıfı ve sınıf atlama isteğini temsil eder. Ayrıca Jean üzerinden kadın-erkek ilişkileri de değerlendirilir. August STRINDBERG, eserde genel olarak ataerkil toplum içerisinde kadın-erkek olma durumunun, alt-üst olma durumundan önce geldiğine değinmiştir. Kadın statüsü ne olursa olsun erkek karşısında geri planda kalır ve de değersizleştirilir. Üst sınıfa mensup kadın bile -alt sınıf erkeğine üstün görünse de- bu üstünlüğünü bir erkek sayesinde kazanmaktadır. Yani toplumda kadın erkekten sonra gelir ve yine erkeğin sağladığı ölçüde değer kazanabilir.

KAYNAKÇA:

1. Strindberg, August. Matmazel Julie. İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları, 2012